insan için zaman bilinci iki yönlü bir gelişme izler. birincisi: insanın fiziksel varlık sürecini içeren dört boyutlu uzay içinde gerçekleşen yolculuktur. ikincisi: fiziksel aşamanın doğum sonrası dönemini kapsayan, çevreyi oluşturan etkenlerden hareketle ruhsal oluşum ve gelişim evresidir. bu iki aşamanın üstesinden gelen insan için üçüncü evre dışarıdan aldıklarının üzerine -dış disipliner dönem- iç gelişimini tamamlayıp doğruyu yanlışı eleyerek ayıklayıp -iç disipliner dönem- kendi yolculuğunu tamamlama sürecini içerir.